ΚΑΙΡΟΣ ΓΙΑ ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΩΝΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

Τι ζητούμε λοιπόν, όλοι εμείς οι αγανακτισμένοι, ενεργοί πολίτες από ένα μελλοντικό πολιτικό σύστημα που θα μας αντιπροσωπεύσει επάξια, σε αντίθεση προς το υπάρχον; Εκτός από την αποδόμηση της υπάρχουσας πολιτικής σκηνής και την άμεση απομάκρυνση όλων των συντελεστών της, πρωταγωνιστών και μη στην παρούσα συγκυρία, μια πρόταση θεσμικής αναδιάρθρωσης είναι η ουσιαστική ενίσχυση της δημοκρατίας με την θεσμική εξασφάλιση δικλείδων ασφαλείας έναντι της κρατικής αυθαιρεσίας και διαφθοράς, τα αποτελέσματα της οποίας βιώνουμε όλοι. Μια από τις διαστάσεις της είναι η ενίσχυση της λογοδοσίας των πολιτικών προς τους πολίτες-αντιπροσωπευόμενούς τους.
Ας μιλήσουμε λοιπόν για λογοδοσία, στο επίπεδο των ορισμών, ξεκινώντας γενικότερα από την έννοια αυτής εντός των διαφόρων οργανισμών, επιχειρήσεων κοκ:
H λογοδοσία συνυφαίνεται με την κατοχή και την άσκηση εξουσίας ως δικαιώματος (της εξουσίας) λήψης αποφάσεων, παροχής εντολών προς υφιστάμενα άτομα ή υφιστάμενες ομάδες-θεσμούς και την άσκηση ελέγχου ο οποίος αφορά τη διαπίστωση ότι οι εξουσιαζόμενοι έχουν εκτελέσει αποτελεσματικά και κατά τον προσήκοντα από άποψη νομιμότητας και ηθικής αποδοχής τρόπο τα καθήκοντα που έχουν αναλάβει. Ή άλλως έχουν αποδώσει το έργο που τους έχει ανατεθεί. Υπό την έννοια αυτή λογοδοσία είναι η υποχρέωση του υφισταμένου να γνωστοποιήσει στον προϊστάμενο (άτομο ή θεσμό) την εκτέλεση αυτού του έργου. Ο όρος «λογοδοσία» παίρνει την πραγματική του σημασία με την οποία σήμερα χρησιμοποιείται όταν διαπιστώνονται αποκλείσεις μεταξύ του έργου που αναμένεται να εκτελέσει ο υπόλογος και εκείνου που πραγματικά έχει εκτελέσει. Στην προκειμένη περίπτωση ο υπόλογος είναι αναγκασμένος να αιτιολογήσει τις αποκλείσεις οι οποίες μπορεί να είναι θετικές ή αρνητικές. Στην πρώτη περίπτωση το επιπλέον θετικό αποτέλεσμα μπορεί να προκύπτει από τη θέσπιση -εκ μέρους του προϊσταμένου- εσφαλμένων προτύπων του αναμενομένου να εκτελεσθεί έργου. Στη δεύτερη περίπτωση, ο υπόλογος ενδέχεται να υποστεί δυσάρεστες συνέπειες αν αυτές οφείλονται σε δικά του σφάλματα, παραλείψεις, ολιγωρία, υστεροβουλία κλπ.
Στα πλαίσια της δημόσιας διοίκησης ο όρος λογοδοσία χρησιμοποιείται για να εκφράσει την υποχρέωση και τις ευθύνες που αναλαμβάνει ένα άτομο όταν του ανατίθεται η διαχείριση χρηματικών κεφαλαίων για την εκτέλεση έργων του δημοσίου (υλικών ή άυλων). Μετά το πέρας του έργου, ο υπόλογος λέγεται ότι αποδίδει λογαριασμό στην προϊσταμένη του αρχή, υπό την έννοια ότι υποβάλλει σε αυτή τελική αναφορά η οποία περιλαμβάνει τον κατάλογο των δαπανών που πραγματοποίησε με συγκεκριμένες και ακριβείς αναφορές στα κατά νόμο απαιτούμενα δικαιολογητικά (συμβάσεις, αποδείξεις πληρωμής κλπ.) που στηρίζουν και αποδεικνύουν κάθε δαπάνη. Η κατά τον τρόπο αυτό θεσμοθετούμενη και διεξαγόμενη λογοδοσία αποβλέπει κυρίως στη διαπίστωση της χρηστής διαχείρισης εκ μέρους του υπολόγου των δημοσίων πόρων.
Στο ειδικότερο πλαίσιο της πολιτικής θεωρίας που αφορά στη δημοκρατική διακυβέρνηση, η λογοδοσία έχει περιγραφεί ως ένα εκ των στοιχείων στα οποία συνίσταται ο πυρήνας της δημοκρατίας, ενώ η αποτελεσματική δημοκρατική λογοδοσία αποτελείται από τέσσερα στοιχεία: την εκλεκτορική λογοδοσία, η οποία νομιμοποιεί την εξουσία, την συνεχή κοινοβουλευτική λογοδοσία των πολιτικών ηγετών σε μια Βουλή αντιπρόσωπων, τη διοικητική λογοδοσία και τη δικαστική ή νομική λογοδοσία.
Εξετάζοντας συστημικά την πολιτική έννοια της λογοδοσίας, διαπιστώνουμε ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία αποτελεί τον προνομιακό πολιτειακό τόπο εντός του οποίου αρθρώνεται και νοηματοδοτείται η έννοια της δημοκρατικής λογοδοσίας. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία πάλι, αποτελεί την πολιτική λύση προκειμένου να μπορέσει η λαϊκή κυριαρχία να αποτελέσει τη βάση της ισχύος της εξουσίας εντός του κράτους-έθνους. Ωστόσο, η αντιπροσώπευση δημιουργεί πάντοτε κενά και ρήγματα μεταξύ της βούλησης του αντιπροσώπευομένου και της δράσης του αντιπροσώπου, γεγονός που δημιουργεί προβλήματα και ως προς την έννοια της λαϊκής κυριαρχίας καθαυτής.
Πραγματικά, η σχέση μεταξύ αντιπροσώπου και αντιπροσωπευομένου χαρακτηρίζεται από χωρικά κενά που αφορούν
-στην απόσταση που υφίσταται μεταξύ των τόπων όπου οι πολίτες διαβιούν και των τόπων εγκατάστασης της κυβέρνησης
-κενά κλίμακας που χαρακτηρίζονται από την αναλογία των αντιπροσώπων προς τους ψηφοφόρους τους, χρονικά κενά που αφορούν στην νομιμοποίηση και την έγκριση του αντιπροσώπου στο παρελθόν και στην συμπεριφορά του στο παρόν και στο μέλλον
-επιστημολογικά/γνωστικά κενά που συνίστανται στην άγνοια του ψηφοφόρου για το τι πράττει ο αντιπρόσωπος και η άγνοια του αντιπροσώπου για τις ανάγκες, τα συμφέροντα και τους πόθους του αντιπροσωπευόμενου,
-κενά ικανότητας που συνίστανται σε διαφορές ως προς τις ικανότητες προς διακυβέρνηση των αντιπροσώπων
και κενά ταυτότητας, που αφορούν στις διαφορές στην κοινωνική τάξη, τον χαρακτήρα και την εμπειρία.
Τα κενά αυτά δημιουργούν ευκαιρίες στους αντιπροσώπους να καταχραστούν την ισχύ τους και να δημιουργήσουν νόμους που να καταστρατηγούν την ελευθερία των πολιτών που τους έδωσαν την εξουσία, κάτι που συμβαίνει απροκάλυπτα πλέον στην σημερινή συγκυρία της κατ’ όνομα δημοκρατίας που υφιστάμεθα όλοι.
Η κυβερνητική λογοδοσία προς το σώμα των πολιτών αποτελεί τον κυρίαρχο τρόπο να προστατευθεί ο λαός από τέτοιες καταχρήσεις εξουσίας. Θα πρέπει να αποτελέσει ένα μέρος του δημοκρατικού συστήματος ελέγχου εντός του οποίου πιθανές καταχρήσεις εξουσίας αποφεύγονται με το να καθίστανται οι κυβερνώντες εξαρτημένοι από τους πολίτες, παρά το ότι θα έχουν εξασφαλίσει κάποιες αναγκαίες βαθμίδες αυτονομίας ώστε να ενισχύεται η αποτελεσματικότητα. Έτσι προκειμένου να υφίσταται δημοκρατική λογοδοσία, θα πρέπει να γενικευθεί μια περαιτέρω διασύνδεση κυβερνόντων και πολιτών, που θα εισάγει περιορισμούς στην κυβερνητική εξουσία, στοχεύοντας όχι στο να καλύψει πλήρως τα κενά μεταξύ αντιπροσώπων-αντιπροσωπευόμενων, πράγμα ασφαλώς αδύνατον, αλλά τουλάχιστον να τα ρυθμίσει με έναν ικανοποιητικό για την ποιότητα της δημοκρατίας τρόπο.


Αθήνα, 13 Οκτωβρίου 2011
Χριστίνα Φλώρου
Δικηγόρος Αθηνών


Βλέπε και:
Χριστίνα Φλώρου «Αστυνόμευση, Δημοκρατική Λογοδοσία και Ανθρώπινα Δικαιώματα στην ΕΕ», πτυχιακή εργασία στο πλαίσιο του ΠΜΣ Εγκληματολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών
Χρήστος Φλώρος, Σύγχρονη Διοικητική των Επιχειρήσεων, Εκδόσεις Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 1993, σ. 245-246.
C.Lord, Democracy in the EU, Academic Press, Sheffield, 1998, σ.15, στο: C.Harlow, Accountability in the European Un, ion, New York, 2002, σ.23-24.
Graig T.Borowiak, «Accountability Debates: The Federalists, The Anti-Federalists, and Democratic Deficits», The Journal of Politics, Vol 69, No.4, November 2007, σελ. 998-1014, σ. 998-999.